Al meerdere keren mocht ik als fotograaf aanwezig zijn op een operatiekamer. “Vind je dat niet hartstikke eng en heftig?”, wordt me vaak gevraagd als ik vertel dat ik in de zorg foto’s maak, en al meerdere keren operaties heb gefotografeerd. Maar nee, ik vind het één van de meest bijzondere en waardevolle dingen om te doen als zorgfotograaf. Als er een gebeurtenis is waar een verhaal achter schuilgaat, dan is het wel een operatie – zeker bij kinderen. Dat verhaal leg ik met veel toewijding vast. Van begin tot eind. Met echte beelden. Ik neem je graag mee in mijn ervaringen met een operatie fotograferen.
Voor het eerst een operatie fotograferen
Voor mijn persoonlijke project Hartekind voor Stichting Hartekind heb ik ruim 30 Hartekinderen gevolgd. Ook fotografeerde ik voor Stichting Hartekind meerdere operaties. Elk van die bijzondere fotografie-opdrachten op een operatiekamer (OK) herinner ik me als de dag van gisteren. Licht gespannen, gehuld in een blauw operatiepak, uiteraard goed gedesinfecteerd en met een haarnetje op mijn hoofd loop ik de operatiekamer in.
Zo was de 11 maanden oude Puck, die een openhartoperatie zou ondergaan, een van de eerste Hartekindjes die ik fotografeerde. Vlak daarvoor had ik haar al ontmoet met haar ouders. Dat vind ik fijn. Ik wil het hele verhaal kennen en een connectie maken.
Voor het fotograferen van de operatie ontmoet ik kleine Puck en haar ouders.
Een operatie is altijd meer dan wat er op de operatiekamer gebeurt. Het gaat om zowel de operatie als het verhaal eromheen.
Puck was 11 maanden daarvoor geboren met een hartafwijking: een compleet atrioventriculaire septum (ook wel ASVD: er is dan alleen een hartklep tussen de hartboezems en kamers) en een vernauwing van de aorta. Ze had een week na haar geboorte al de eerste operatie ondergaan. Een paar maanden later werd ze opnieuw geopereerd. Als er na een routinecheck nog een derde operatie nodig blijkt, komt dat voor Pucks ouders als een grote klap. Weer leven tussen hoop en vrees!
De operatie van deze lieve en dappere meid duurt ook nog twee uur langer dan gedacht. De uren duren lang. De opluchting is van de gezichten van haar ouders en opa en oma af te lezen als het verlossende telefoontje komt: Puck is stabiel door de operatie heen gekomen.
Voordat ik deze operatie fotografeerde, had ik al gesproken met de kindercardioloog en de kinderhartchirurg. Eerst dacht ik nog “Ik ga alleen foto’s nemen als het hartje al openligt”, vrij overtuigd dat het heel intens zou zijn en dat mijn emoties veel met me zouden doen. Tijdens de allereerste operatie en hartcatheterisatie waarbij ik aanwezig was (van de kleine Dave van 22 maanden), voelde ik namelijk erg mee met hem en zijn ouders. Maar de kinderhartchirurg Dr. Van Wijk – één van de 12 kinderhartchirurgen in Nederland – praatte me tijdens het telefoongesprek geduldig door de operatie heen. Daarop besloot ik om er tijdens elke operatie bij te zijn. Ik wilde het hele proces zien, het volledig voelen en het vastleggen. Op die manier kan ik er een prachtige reportage van maken waarbij alle aspecten en momenten die ertoe doen ook vastgelegd zijn.
In totaal heb ik al een heel aantal operaties mogen fotograferen. Steeds met heel veel liefde en toewijding. Zo was de hartkatheterisatie van de stoere Dave van 22 maanden de allereerste ingreep die ik vastlegde. Hij heeft de zeldzame en ernstige hartafwijking Pulmonalis atresie met VSD. Verder volgde ik onder meer de zestienjarige Anouk terwijl zij een nieuwe pacemaker kreeg. Toen ze 6 maanden oud was, kreeg ze een hartstilstand als gevolg van haar aangeboren hartafwijking; sindsdien heeft ze een pacemaker en wordt die regelmatig vervangen.
Ook was ik aanwezig bij een operatie van een klein mannetje, die meerdere aandoeningen aan zijn hartje had. Bij die operatie lag mijn focus alleen bij het operatieteam, waaronder topdokter Prof. M. Hazekamp, omdat mij specifiek gevraagd werd om vast te leggen met hoeveel toewijding en focus dit team aan het werk is.
Het waren stuk voor stuk indringende fotoreportages, zeker ook omdat de oprechte zorg van het personeel – die zo voelbaar was in het moment - van de operatiefoto’s afspat!
Anouks (16) haren worden, voordat de pacemakervervangingsoperatie gaat starten, nog even mooi gemaakt door de verpleegkundige in het Erasmus Medisch Centrum.
drie uur in het lood fotograferen
Bij het fotograferen van een operatie maak je veel mee. Juist dat maakt het voor mij zo bijzonder om te doen. Tijdens de hartkatheterisatie van Dave heb ik drie uur met een loden schort om (tegen de röntgenstraling) op de operatiekamer gefotografeerd. Ik had helemaal niet door dat het zo lang duurde en ging volledig op in wat er gebeurde.
En later, tijdens de openhartoperatie van Puck maakte ik dé foto die ik al lange tijd voor ogen had: die van een echt kinderhart dat op dat moment werd “gemaakt” door de artsen om het beter te laten werken. Dat was heel bijzonder nadat ik eerder al vaak een kinderhart op het scherm of een 3D-hart (ook heel indrukwekkend trouwens!) had gezien. Het kinderhartje is niet groter dan een walnoot. Piepklein dus! Daarnaast maakte ik foto’s van de complete entourage. Het operatieteam dat alles gaf om voor de patiënt te zorgen, de donkere operatieruimte, de slangetjes, de monitoren… Dat alles vertelt nog zoveel meer dan enkel die ene hartfoto.
Op OK6 van het operatiecomplex in het Wilhelmina Kinderziekenhuis is iedereen in volle concentratie bezig de openhartoperatie goed te laten verlopen. Buiten gaat het leven door.
Toen ik de OK binnenliep zag ik direct dat er een raam was, wat volgens mij best bijzonder is voor een operatiekamer. Daar wilde ik iets mee. Voor deze foto heb ik op het raam en de felle lichten op het operatiegebied belicht, zodat die goed 'uitgelicht' zouden zijn. Deze keuze betekende dat de rest van de kamer donker(der) zou zijn. In de nabewerking heb ik de de artsen iets opgelicht, vooral de hoofden en de plekken van hun pak waar het licht al op valt, zodat het natuurlijk blijft.
Dit is voor mij een iconische foto geworden, omdat het laat zien dat waar voor de een het leven aan een zijden draadje hangt, het leven buiten blijft doorgaan. Toen de kinderhartchirurg deze foto zag, vertelde hij mij dat het voor hem de meest betekenisvolle foto is, omdat - zo zei hij - "ik elke dag als ik hier voorbij rijd en dat raam zie, denk aan wat daar elke dag gebeurt". Dat deze, met zoveel intentie gemaakte foto voor hem zo waardevol bleek, vond ik heel bijzonder en mooi.
Een operatie fotograferen is een verhaal vertellen, en wat is dát bijzonder en bovenal waardevol voor alle betrokkenen.
Niet pittig
“Vind je het niet pittig?”, wordt me vaak gevraagd. En ja, een operatie fotograferen is bij vlagen pittig, maar bij vlagen ook niet. Ik vind het vooral heftig als ik de patiënt kan zien. Ik ontmoette Puck, het dappere meisje dat geopereerd werd bij de eerste operatie die ik fotografeerde, bijvoorbeeld vlak vóór de operatie met haar ouders. Het was een gek besef dat er zoveel aan haar kleine lijfje gebeurde. Tegelijkertijd verdween dat gevoel weer zodra ze werd bedekt.
Maar nee, ik vind operaties fotograferen niet eng. Het is mooi om erbij te zijn en om dit vast te leggen. Ik kan het over het algemeen goed loslaten. Ik ben daar, in het afgebakende gebied rondom de operatietafel, mijn werk aan het doen. Dit moment aan het vastleggen. Daarbij vind ik het nooit erg als iets mij raakt. Ook die gevoelens mogen er zijn. Ze zijn juist een teken dat ik echt in het moment opga, waardoor ik nog beter kan vastleggen wat ik zie.
In het afgebakende gebied rondom de operatietafel ben ik de operatie aan het fotograferen. Hier zijn Prof. Dr. Mark Hazekamp en zijn team van het LUMC aan het werk.
“Moeten we de lampen even aan doen?”
“Als je wilt, kan ik de lampen wel voor je aandoen”. Dat zei een arts tegen me tijdens een voorbereidingsgesprek. Het was fijn dat hij meedacht. Maar mijn antwoord was resoluut: “Nee, ik wil de situatie niet verstoren”. Dat is waar ik écht in geloof in mijn fotografie, zeker bij foto’s op de operatiekamer.
Ik laat de lampen zoals ze staan en speel met het (natuurlijke én kunstmatige) licht dat er is. Vaak zie je dat wat geopereerd wordt heel uitgeblazen op operatiefoto’s komt te staan. Compleet overbelicht eigenlijk. Dat wil ik voorkomen. Ik kijk altijd naar het licht dat er is, zodat de beelden dynamiek hebben en de warmte uitstralen die er op dat moment was.
Ik geloof in de kracht van echte foto’s. Niet alleen op de operatiekamer trouwens. In al mijn beelden pas ik de ‘Day in the Life’-aanpak toe. Dat betekent dat ik momenten vastleg zoals ze zijn. Ik vraag mensen niet om te poseren. Nee, ik zoek de momenten die het vastleggen waard zijn. Juist díe beelden wekken gevoel op. Ik volg de natuurlijke situaties die zich voordoen en leg daarin de interactie, de connectie, de werkzaamheden en de details vast die het waard zijn om vastgelegd te worden.
De kinderhartchirurg, Dr. Wouter van Leeuwen van het Erasmus MC, komt, zodra hij het ziekenhuis binnenloopt, eerst even kijken hoe het met Anouk gaat.
Fotograferen met respect
Natuurlijk is fotograferen op een operatiekamer anders. En dan niet alleen omdat ik in een operatiepak rondloop, mijn haar in een netje heb gestopt en veel bliepjes en piepjes van monitoren hoor. Ik ben me ook heel bewust van de situatie, de plek en de gevoeligheid ervan. Daarom loop ik langzamer dan ik anders zou doen. Ik beweeg me rustig en blijf natuurlijk alleen in het gebied waar je als fotograaf mag staan. Ik luister aandachtig naar wat er gebeurt, zodat ik daarop kan anticiperen als ik bepaal waar ik me positioneer en wat ik ga vastleggen. Op die manier kan ik zorgen voor een variatie aan foto’s, waarop elk aspect van de operatie goed tot zijn recht komt.
Verder spreek ik van tevoren met de betrokkenen. Ik vraag hen waar ik tijdens de operatie wel en niet mag staan en vraag ook wie mijn aanspreekpunt is tijdens de operatie. Zo kan iedereen gewoon zijn of haar werk doen. Daarnaast vraag ik altijd aan de artsen en ouders of zij willen dat ik stop of juist doorga met fotograferen als er iets gebeurt wat niet werd verwacht. Gelukkig gebeurt dat niet vaak. Maar ik wil het toch gevraagd hebben, zodat de reportage fijn voelt voor alle betrokkenen.
Wil je meer operatiefoto’s en zorgreportages zien die ik voor de zorg heb gemaakt? Bekijk mijn foto’s van ziekenhuisreportages of bekijk de reportages voor Stichting Hartekind op mijn YouTube-kanaal.
Wat zeggen artsen en patiënten?
Zorgprofessionals vinden het vaak heel bijzonder om foto’s te hebben die laten zien hoe zij werken. Ouders kunnen dankzij de foto’s zien dat hun kind in goede handen is, wat hen veel vertrouwen geeft. De foto’s kunnen hen ook helpen in het verwerkingsproces.
Nu kan ik zelf wel veel vertellen over waarom foto’s op de operatiekamer zo waardevol zijn. De mensen die ik heb gefotografeerd, kunnen dat nog veel beter verwoorden:
"Ik ben heel erg blij met je fantastische foto’s. Echt vakwerk! Je hebt meerdere foto’s gemaakt die heel mooi het donker/licht en de spanning op de operatiekamer weergeven (het lijkt Rembrandt wel!). Echt heel bijzonder omdat zo de bijzondere sfeer rond een hartoperatie door jou naar voren wordt gebracht.”
- Prof. Dr. Mark Hazekamp
Hoogleraar kinderhartchirurgie, kinderhartchirurg & cardiothoracaal chirurg
“Je geeft echt een goed beeld van wat de kinderen en hun ouders ondergaan. Je aanwezigheid op de OK was erg goed, waarmee ik bedoel dat je ons tijdens het werk totaal niet hebt afgeleid en dat je toch mogelijkheid hebt gezien om alles goed in beeld te brengen.
Daarmee hebben de foto’s voor mij als professional ook een grote waarde. Het is bijzonder om tijdens je werk gefotografeerd te worden. Het geeft een goed beeld van wat het werk op de OK inhoudt.”
- Dr. Bram van Wijk
Kinderhartchirurg & cardiothoracaal chirurg
“Je hebt alles van begin tot eind zo mooi, teder en liefdevol vastgelegd. Door het zien van deze foto’s
zijn vragen voor ons beantwoord als ‘Zijn ze wel lief voor onze dochter tijdens de operatie?’, ‘Hoe ziet ze eruit tijdens de operatie?’ en ‘Wat gebeurt er allemaal qua personeel en apparatuur?’.Ook de foto’s van haar hartje zijn heel teder en mooi geworden. En juist die foto’s waarop bij ons de
emoties te zien zijn, samen met onze dochter… wat zijn ze mooi! Zo puur, zo echt. Bij het zien van de foto’s waren we even terug in dat moment. Het raakte ons. Dankzij alle dokters, chirurgen, anesthesisten en noem maar op mogen wij nog elke dag enorm van onze dochter genieten.”- Sanne - Ouder van een Hartekind
De circulatie wordt overgenomen door de hart-longmachine. Het bloed wordt nu via de hart-longmachine van zuurstof voorzien en teruggepompt in de grote lichaamsslagader. De perfusionisten bedienen de hart-longmachine.
Waarvoor gebruik je de operatiefoto’s?
Je kunt er als ouder, dierbare of patiënt voor kiezen om een operatie te laten vastleggen (vraag wel de arts van tevoren om toestemming!). Dat levert bijzondere beelden op van een intense ervaring waar je zelf vaak niet alles (of zelfs niets) bewust van meemaakt. Zo helpt een fotoreportage ouders van zieke kinderen bij de verwerking van het proces.
Ook komt het regelmatig voor dat ziekenhuizen mij inschakelen om een operatie te fotograferen. Uiteraard gebeurt dit altijd met toestemming van de arts, van de patiënt of van de ouders van de patiënt.
Foto’s van een operatie helpen om een diversiteit aan beelden van jouw zorgorganisatie te laten zien. Vaak zie je bij zorginstellingen veel hetzelfde soort foto’s: mensen die lachend naar de camera kijken. Dat is passend voor sommige communicatie-uitingen, maar niet voor alles. Bij de operatiefoto’s die ik maak, is niets geënsceneerd. De foto’s laten zien hoe het werk écht is, waardoor je de sfeer beter kunt overdragen. Dat maakt de beelden zo waardevol voor allerlei doelen:
- Zet ze in voor je employer branding. Echte foto’s werken beter dan geënsceneerde foto’s waarop iedereen perfect in de camera kijkt of waar juist iemand met de rug naar de camera staat. Of – wellicht nog erger – dan stockfoto’s zonder uitnodigende uitstraling die niet de omgeving en sfeer uitstralen van je eigen zorginstelling. Gebruik de foto’s bijvoorbeeld bij medische vacatures of in andere communicatie richting nieuwe medewerkers.
- Gebruik het in voorlichting aan patiënten om hen uit te leggen hoe een operatie verloopt. Zo gaan zij er beter voorbereid en meer gerustgesteld in.
- Zet de foto’s in als onderdeel van opleidingsmateriaal. Een fotoreportage geeft een concreter beeld aan studenten van hoe een operatie in zijn werk gaat en wat de sfeer eromheen is.
- Gebruik de foto’s in je externe communicatie. Ze zijn bijvoorbeeld passend op je website, op social media, in een informatiefolder of in andere externe communicatie (bijvoorbeeld naar de media). Ik zorg voor een brede variatie aan foto’s, waardoor je altijd een passende foto hebt voor jouw doel.
Voorbereidingen worden getroffen voor een pacemakervervangingsoperatie.
Meer weten over fotografie voor de zorg?
Met mijn foto’s breng ik jouw zorgzame personeel én de veilige plek die zij bieden in beeld. Zo krijgen patiënten een goed gevoel bij de zorg en kunnen nieuwe professionals zelf proeven van de sfeer in jouw organisatie. Ook heb je daarmee een mooie verhalende beeldbank om voor zowel interne als externe communicatie te gebruiken.
Er is altijd tijd voor een lolletje.
Ben je benieuwd hoe ik jouw zorgorganisatie kan helpen met foto’s van een operatie of foto’s van andere momenten in jouw zorgpraktijk?
